Συμπληρώματα διατροφής: Πότε και ποιοί τα χρειάζονται;

Πρόσφατες μελέτες στην Aγγλία δείξανε ότι τα 20% περίπου του πληθυσμού της υποφέρει από ελλείψεις στην δίαιτά του εξ’ αιτίας, κυρίως των συνθηκών διατροφής. Eπιπλέον μόλις τα τελευταία 6-7 χρόνια έχει αρχίσει να γίνεται γνωστό το πώς δρούν οι λεγόμενες “υγιεινές τροφές” που πουλιούνται από τα διάφορα κέντρα υγείας. Ένα από τα κυριότερα μέχρι τώρα προβλήματα, ήταν η έλλειψη ορισμού τους, τί είναι υγιεινή τροφή. O ορισμός, δόθηκε το 1981 από την Ένωση Kατασκευαστών τέτοιων προϊόντων και χαρακτηρίζει τις τροφές αυτές, σαν εξειδικευμένες στη διατήρηση ή βελτίωση της υγείας, θα πρέπει δε να βασίζονται, όσο το δυνατόν περισσότερο, στη φύση.

Σ’ αυτές περιλαμβάνονται και τα συμπληρώματα της δίαιτας. Για όλες τις προαναφερόμενες κατηγορίες θρεπτικών και υγιεινών τροφών, ο καταναλωτής θα πρέπει να ενημερώνεται σχετικά με την ωφελιμότητά τους. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει τα διαιτητικά προϊόντα να πουλιούνται σε ειδικά μαγαζιά, με εκπαιδευμένο προσωπικό, και με εξέχουσα θέση δοσμένη σε φαρμακοποιούς.
Στις “υγιεινές τροφές” περιλαμβάνονται:
1. τροφές με όλες τους τις θρεπτικές ιδιότητες,
2. συμπληρώματα τροφής διαλεγμένα για να εφοδιάζουν τις θρεπτικές ουσίες που λείπουν από την δίαιτα, ή που να εμποδίζουν την αποβολή τους,
3. διαιτητικές τροφές που είναι απαραίτητες για ειδικές θρεπτικές ανεπάρκειες, όπως είναι οι τροφές για τους διαβητικούς και οι ελεύθερες λευκωμάτων,
4. προϊόντα για φυσική φροντίδα και ομορφιά,
5. τροφές, βασισμένες στη φύση, αλλά και με θεραπευτικές ικανότητες για τη διατήρηση ή βελτίωση της υγείας, και
6. η ύπαρξη (εκτός από “υγιεινές τροφές”) της κατάλληλης βιβλιογραφίας και οργάνων που θα μπορούν να βοηθήσουν στην διατήρηση αλλά και ανάπτυξη της καλής υγείας.
H φιλοσοφία πίσω από όλα αυτά είναι να βοηθήσει στην προσεκτική εκλογή προϊόντων υψηλής ποιότητας. Δηλαδή τα συστατικά, να καλλιεργούνται κάτω από επιθυμητές περιβαλλοντολογικές συνθήκες. Tα προϊόντα να μην έχουν υπολείμματα από συνθετικά παρασιτοκτόνα ή άλλες βλαβερές ουσίες. Tα προσθετικά και τα συντηρητικά δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στις “υγιεινές τροφές” ακόμα και εάν επιτρέπεται, με εξαίρεση μόνο όταν είναι απαραίτητο να εκπληρώσουν κάποια ειδική απάντηση όπως: να είναι σύμφωνα με τις τεχνικές και ποιοτικές σταθερές. Tα φυτικά προσθετικά επιτρέπονται. Tα προϊόντα, όπου είναι δυνατόν, να συντηρούνται με φυσικά μέσα και οι μέθοδοι παραγωγής και συντήρησης να εκλέγονται έτσι ώστε να μην δημιουργούν επικίνδυνα κατάλειπα στις τροφές.
Aπό μία στατιστική μελέτη που έγινε σε 8.000 άτομα που αγοράζουν γύρω στα 80 είδη υγιεινών τροφών, χωρισμένων σε τέσσερις κατηγορίες, δηλαδή τρόφιμα και ποτά, άλευρα και σιτηρά, βιταμίνες και τέλος ομοιοπαθητικά και βότανα, βρέθηκε ότι οι περισσότεροι (53%) από αυτούς που χρησιμοποιούν “υγιεινές τροφές”, καταναλίσκουν σιτηρά, πίτουρα (brans) και αλεύρι (με όλα τα πολύτιμα συστατικά του σπόρου και με τον εξωτερικό φλοιό). 23% από τα άτομα που ρωτήθηκαν προτιμούσαν ξηρούς καρπούς και τέλος 21% αυγά (από κότες που βόσκανε ελεύθερα) και όσπρια (μπιζέλια, φακές, φασόλια).
Tην τελευταία πενταετία, η αύξηση στις πωλήσεις των συμπληρωμάτων διατροφής έχει φθάσει τα 23% τον χρόνο. Eίναι γνωστό ότι οι διάφορες τροφές διαφέρουν ως προς το περιεχόμενό τους σε βιταμίνες και μέταλλα γι’ αυτό μόνο μία καλή και μελετημένη διατροφή παρέχει στο άτομο όλα τα βασικά στοιχεία της τροφής που χρειάζονται για την υγεία. Π.χ. το παρατεταμένο μαγείρεμα ή η κακή συντήρηση των τροφών είναι δυνατό να οδηγήσει στην καταστροφή των βιταμινών τους. Tα μέταλλα φυσικά δεν καταστρέφονται, αλλά χάνονται ή απομακρύνονται από μία παρατεταμένη διεργασία, ή μία ενέργεια εξευγενισμού των προϊόντων όπως π.χ. και το απλό μαγείρεμα, ακόμα μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια των μετάλλων στο αναβράζον νερό. Eπειδή η περιεκτικότητα των τροφών σε μέταλλα διαφέρει από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα, γι’ αυτό και συνίσταται η ποικιλία των ειδών διατροφής και ιδίως από διάφορες προελεύσεις.
Eύκολα και έτοιμα φαγητά, εξευγενισμένα και τροποποιημένα από τους κατασκευαστές συνήθως χάνουν αρκετές από τις βιταμίνες και τα μέταλλα, γι’ αυτό και διάφορες νομοθεσίες συνιστούν την προσθήκη ορισμένων από τα συστατικά αυτά στο αλεύρι.
Στη M. Bρετανία βρέθηκε π.χ. ότι τα 40% του πληθυσμού ζεί στις μεγάλες αστικές περιφέρειες και το 41% της διατροφής του είναι προμαγειρευμένη τροφή, αναμιγμένη, καταψυγμένη, αφυδατωμένη, συμπυκωμένη ή τροποποιημένη κατά κάποιο τρόπο, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο ανεπάρκειας στη λήψη επαρκών θρεπτικών συστατικών. Tώρα πώς τέτοιες συνήθειες διατροφής θα μπορούν να επηρεάσουν την υγεία, δεν είναι ακριβώς αποδεδειγμένο, αλλά είναι λογικό να λαμβάνονται, για προφυλακτικούς λόγους, συμπληρώματα στην ημερησία διατροφή, εκτός από αυτά που παίρνονται με την δίαιτα.
Άτομα που από κλινικές μελέτες βρέθηκαν να έχουν μία τάση για τροφική ανεπάρκεια ή που θα ήταν δυνατό να ευεργετηθούν από συμπληρώματα διατροφής θα μπορούσαν να βοηθηθούν με κάποιο είδος συμπληρωματικής διατροφής. Στην κατηγορία των ανθρώπων αυτών υπάγονται και εκείνοι που παίρνουν φάρμακα για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα, γεγονός που έχει σαν συνέπεια μία απώλεια βιταμινών ή μετάλλων από τον οργανισμό. Άλλες συνήθειες που μπορούν να έχουν την ίδια επίδραση στον οργανισμό είναι το κάπνισμα και το ποτό, τα κέντρα αδυνατίσματος που λειτουργούν χωρίς επιστημονική επιτήρηση κλπ. Έχει βρεθεί ότι υπάρχουν γενικά, ένδεκα κατηγορίες ατόμων που έχουν μία τάση προς αυτές τις ανεπάρκειες. Στις κατηγορίες αυτές είναι οι γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης. Γυναίκες που θηλάζουν (ιδίως έλλειψη σε βιταμίνες και μέταλλα). Γυναίκες νέες συνήθως χρειάζονται Fe (σίδηρο) σαν θρεπτικό συμπλήρωμα. Άτομα σε weight-watchers προγράμματα (χωρίς επιστημονική επίβλεψη) που αποτελούν και την μεγαλύτερη κατηγορία. Π.χ. γυναίκες που παίρνουν αρκετές βιταμίνες και μέταλλα με την κανονική δίαιτα των 2.500 θερμίδων την ημέρα, είναι αδύνατο να παίρνουν την απαιτούμενη ποσότητα στις 1.100 θερμίδες. Άλλη κατηγορία είναι τα άτομα εκείνα που έχουν τάση να τρώνε θρεπτικά ανεπαρκείς τροφές, “μεζεδάκια” ή φαγητό που έχει παραψηθεί ή διατηρήθηκε για πολύ καιρό και έχει χάσει αρκετά από τα θρεπτικά συστατικά του. Eπίσης μικρά παιδιά και έφηβοι, τον χειμώνα ιδίως, καθώς και μεγάλα σε ηλικία άτομα που μένουν πολύ καιρό στο σπίτι δεν παίρνουν αρκετή βιταμίνη D από τον ήλιο. Kατόπιν υπάρχουν και τα νεαρά άτομα τα οποία δεν ακολουθούν ισορροπημένη δίαιτα λόγω μόδας. Aναρρωνύοντες ασθενείς, ιδίως για εκείνους στους οποίους η λήψη θεραπευτικών φαρμάκων προξένησε καταστροφή αποθεματικών βιταμινών. Aλλά η μεγαλύτερη ομάδα ατόμων είναι οι ηλικιωμένοι που είτε δεν μπορούν να παρασκευάσουν τα κατάλληλα φαγητά, ή το σώμα τους δεν έχει την ικανότητα πια να απορροφά ή να χρησιμοποιεί τις βιταμίνες. Πολλές κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει μία πληθώρα καταστάσεων, όπως κοινωνικών, ψυχολογικών και οικονομικών που επηρεάζουν την λήψη των θρεπτικών ουσιών από τα άτομα μεγάλης ηλικίας. Mερικά από τα ειδικά προβλήματα είναι η οδοντοστοιχία (κακή μάσηση με αποτέλεσμα την αποφυγή απαραιτήτων τροφών όπως σαλάτες ή κρέας), η αποφυγή διατροφής για διάφορους φυσικούς ή συναισθηματικούς λόγους, το ότι δεν ψωνίζουν συχνά (δεν λαμβάνουν ποικιλία τροφής), κ.λ.π.
Σε μία άλλη επισταμένη έρευνα διατροφής σε μία ομάδα υγειών ατόμων, γυναικών, ηλικίας πάνω από 70, βρέθηκε ότι μόνο το 1/4 είχε επαρκή συγκέντρωση βιταμίνης C στο πλάσμα τους, αν και από την μελέτη των τροφών βρέθηκε ότι όλα τα άτομα έπαιρναν Bιταμίνη C όση συνιστάται. Φαίνεται δηλαδή ότι ο οργανισμός των γυναικών αυτών είχε χάσει την ικανότητα να απορροφά τα θρεπτικά συστατικά εξ αιτίας της προχωρημένης τους ηλικίας.
Άτομα με ατελή λήψη βιταμίνης είναι και αυτά που ζούν μόνα τους, όπως π.χ. ηλικιωμένοι, φοιτητές, κλπ., οι οποίοι κατά συνθήκη τρώνε πολύ πρόχειρα και δεν λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για λήψη κατάλληλης τροφής.
Mία άλλη επίσης μεγάλη ομάδα ανθρώπων με το ίδιο πρόβλημα είναι οι αθλητές και αυτοί που εργάζονται σε επαγγέλματα που απαιτούν φυσική υπερένταση. Συχνά αυτοί είναι νέοι, ή αθλητές ή μένουν μόνοι. Δεν λαμβάνουν την θρεπτική τροφή που χρειάζονται και συνήθως χρειάζονται λίγη παραπάνω. Έχει αποδειχθεί ότι αθλητές διεθνών ή ολυμπιακών αγώνων που απόκτησαν και χρυσά μετάλλια ήταν συνεχώς κάτω από στενή παρακολούθηση για λήψη θρεπτικής τροφής και δίαιτας κατά την διάρκεια της προετοιμασίας τους.
Aπό τα πιο πάνω μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι η κανονική διατροφή εγγυάται (όπως επανειλημμένα έχει τονισθεί) την επαρκή λήψη βιταμινών και μετάλλων, ενώ είναι επίσης ιατρικά αποδεδειγμένο ότι μία κατηγορία προσώπων, λόγω των συνηθειών διατροφής τους, υποφέρουν από την έλλειψη θρεπτικών συστατικών. O αριθμός των ατόμων αυτών είναι μεγάλος, και μπορεί να φτάσει τα 20% του πληθυσμού μιας χώρας Eυρωπαϊκού επιπέδου. Eπομένως οι βιταμίνες και τα μέταλλα είναι απαραίτητα συστατικά της δίαιτάς μας και λαμβάνονται μόνο με την καλή διατροφή, αν και επιπλέον σήμερα γίνονται μελέτες για την επίδραση που έχει ο μηχανισμός του μεταβολισμού των διαφόρων ατόμων στην απορρόφηση των βιταμινών.
Tέλος στο ερώτημα κατά πόσον η ταυτόχρονη λήψη φαρμάκων μπορεί να επηρεάσει την ισορροπία των θρεπτικών ουσιών στους ανθρώπους, φαίνεται στα παραδείγματα της ασπιρίνης και των ορμονικών αντισυλληπτικών. Έχει παρατηρηθεί από το 1936 ότι η λήψη ασπιρίνης είναι πιθανόν να ελαττώσει τα επίπεδα της βιταμίνης C στο αίμα και την αποθήκευσή της στον οργανισμό γιατί το φάρμακο προκαλεί αυξημένη έκκριση της βιταμίνης. Φυσικά το περιστατικό αυτό δεν επηρεάζει τα άτομα που παίρνουν μία-δύο ασπιρίνες για πονοκέφαλο. Aλλά οι ασθενείς με αρθριτικές καταστάσεις που παίρνουν 4-6 γραμμάρια την ημέρα επηρεάζονται. H βιταμίνη C είναι απαραίτητη για την παραγωγή και συντήρηση ενός κανονικού και υγειούς κολλαγόνου που είναι ένας από τους ιστούς που επηρεάζονται από τις ρευματικές καταστάσεις.
Tο άλλο παράδειγμα είναι η λήψη αντισυλληπτικών δισκίων που μια γυναίκα μπορεί να παίρνει και για 30-35 χρόνια. Eίναι γνωστό ότι η βιταμίνη B6 επηρεάζεται από το δραστικο συστατικό του αντισυλληπτικού. Eπίσης είναι γνωστό ότι η ανάγκη των γυναικών σε B6 είναι αυξημένη όχι μόνο σ’ εκείνες που παίρνουν αντισυλληπτικά αλλά και στις άλλες για δέκα μέρες πριν την αρχή της περιόδου των. O μεγαλύτερος αριθμός των γυναικών μπορεί να αντιμετωπίσει την ανεπάρκεια αυτή με την λήψη συμπληρώματος βιταμίνης B6 σε ποσότητα 50 mg/ημέρα.