Κάλιο και νεφρική ανεπάρκεια

Το κάλιο είναι το βασικό ενδοκυττάριο κατιόν τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζώα και στα φυτά. Γι’αυτό και υπάρχει σε όλες σχεδόν τις τροφές άλλοτε σε μεγάλη και άλλοτε σε μικρή ποσότητα. Φυσιολογικά, η περίσσεια καλίου που προσλαμβάνεται με τις τροφές, αποβάλλεται απο τα νεφρά μέσω των ούρων. Ένα μικρότερο μέρος του καλίου των τροφών αποβάλλεται με τα κόπρανα.

Η αύξηση του καλίου στο αίμα, είναι μια δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση, η οποία συμβαίνει σε διάφορες παθολογικές αντότητες ή ως αποτέλεσμα λήψης ορισμένων φαρμάκων ή βοτάνων. Όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς απο τα παραπάνω, η νεφρική ανεπάρκεια είναι η νόσος που κατεξοχήν προκαλεί υπερκαλιαιμία (κάλιο αίματος > 5,5 mEq/l).

Είναι ευτύχημα για την υγεία των νεφροπαθών το γεγονός ότι, η μεγαλύτερη ποσότητα καλίου καταλήγει μέσα στα κύταρρα και όχι στην κυκλοφορία του αίματος. Και αυτό γιατί, μία συγκέντρωση καλίου αίματος > 7, γίνεται επικίνδυνη για τη ζωή προκαλώντας σοβαρή καρδιακή αρρυθμία ή ακόμα και καρδιακή ανακοπή. Όλοι οι ασθενείς δεν είναι το ίδιο ευαίσθητοι στην άυξηση του καλίου. Μια ήδη επιβαρυμένη καρδιά, είναι πιο ευαίσθητη σε ακραίες μεταβολές του καλίου στο αίμα.

Αλλά συμπτώματα προειδοποιητικά επικινδυνότητας, είναι η σημαντική μυϊκή αδυναμία και τα μουδιάσματα των άκρων. Απο την άλλη πλευρά, μια ήπια υπερκαλιαιμία (5,5-6) έιναι συνήθως καλά ανεκτή απο την πλειοψηφία των νεφροπαθών. Στους ασθενείς με σημαντικού βαθμού νεφρική ανεπάρκεια (καθόλου ή μειωμένα ούρα), η κύρια οδός απομάκρυνσης της περίσσειας καλίου είναι η συνεδρία αιμοκάθαρσης.

Διαιτητικές οδηγίες

Ενδεικτικές τιμές σε mg/ 100gr τροφής

Κατ’αρχήν κάλιο περιέχουν όλα τα κρέατα. Το μοσχάρι και το χοιρινό σε συγκέντρωση 350-450 mg/100gr ανάλογα με το κομμάτι, το κοτόπουλο επίσης και κάπως λιγότερο το αρνί (περίπου 300mg/100gr). Σε μικρότερες συγκεντρώσεις κάλιο έχουν και τα ψάρια και ακόμα λιγότερο το γάλα (144 mg) και τα αυγά (130 mg). Όλα τα παραπάνω είναι τρόφιμα πλούσια σε πρωτεϊνες, που είναι απαραίτητες στη δίαιτα ενός νεφροπαθούς και κατά συνέπεια πρέπει να καταναλώνονται.

Υπάρχουν τροφές που δεν είναι τόσο απαραίτητες, περιέχουν ακόμα περισσότερο κάλιο και κατά συνέπεια πρέπει να αποφεύγονται. Τέτοιες τροφές είναι το σουσάμι (720), οι ξηροί καρποί (αμύγδαλα, φυστίκια, καρύδια: 450-770), λιγότερο τα φουντούκια (350), ενώ πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγονται οι σταφίδες (760) και τα αποξηραμένα σύκα (680).

Δυστυχώς κάλιο περιέχουν και ο καφές και το κακάο σε σκόνη. Κατά συνέπεια χρειάζεται μέτρο στην κατανάλωση καφέ αλλά και στην κατανάλωση σοκολάτας (γάλακτος περίπου 380, αμυγδάλου περίπου 440 mg/100gr).

Η πατάτα περίεχει κάλιο που η ποσότητα του ποικίλει απο περίπου 300mg/100gr στην βραστή, με τη φλούδα ψητή περίπου 500mg/100gr και ακόμα περισσότερο οι τηγανιτές πατάτες και τα πατατάκια (τσίπς).

Απο τα ζαρζαβατικά: Αρακάς, μπάμιες, φασολάκια έχουν σχετικά χαμηλή συγκέντρωση καλίου (160-190) που όμως αυξάνεται με την προσθήκη ντομάτας (250), κρεμμυδιού (230), καρότων (ωμά 340, βρασμένα 220) ή μαϊντανού.

Γενικά ισχύει ο κανόνας: ότι είναι βρασμένο έχει λιγότερο κάλιο. Π.χ Το σπανάκι ωμό έχει 470 mg/100gr, ενώ βρασμένο 320mg/100gr. Σε βρασμένη μορφή και με μέτρο επιτρέπονται τα ραδίκια (180), το κουνουπίδι (200), τα παντζάρια (200), το σέλινο (240), το μπρόκολο (260) και το πράσο (280), ενώ καλό είναι να αποφεύγονται τα μανιτάρια (400) και το σπανάκι.

Απο τα όσπρια περισσότερο κάλιο έχουν τα φασόλια (410), ενώ λιγότερο οι φακές (250) και τα ρεβύθια (290).

Οι ωμές σαλάτες περιέχουν κατά κανόνα αρκετό κάλιο και δεν πρέπει να συνδυάζονται με άλλες καλλιούχες τροφές. Εκτός απο την ντομάτα (250) και το κρεμμύδι (230), αρκετό κάλιο έχει και το μαρούλι (260), το λάχανο (230), η πιπεριά (210), ενώ λιγότερο το αγγούρι (160).

Στα φρέσκα φρούτα «πρωταθλητής» είναι η μπανάνα (370) ενώ ακολυθούν τα βερύκοκα (280), τα σύκα (270), τα δαμάσκηνα (260), το ρόδι (260), το πεπόνι (250), το ροδάκινο (200) και το πορτοκάλι (200). Γενικά, περισσότερες παγίδες έχουν οι καλοκαιρινοί μήνες, μια και τα χειμερινά φρούτα είναι πιο «φιλικά» στους νεφροπαθείς: αχλάδια (130), μήλα (120), μανταρίνια (140).

Τα κεράσια (190), οι φράουλες (160) και τα σταφύλια (100), μπορούν να καταναλωθούν με προσοχή, ενώ το καρπούζι παρά τη μικρή σχετικά συγκέντρωση καλίου (100mg/100gr) είναι σχετικά βαρύ φρούτο και εύκολα μπορεί κανείς να ξεγελαστεί με την ποσότητα: μισό κιλό =500mg καλίου.

Καλό είναι να μην συνδυάζονται τα φρούτα με σαλάτα στο γεύμα.

Προτιμούνται οι σαλάτες με βρασμένα χόρτα ή λαχανικά. Μάλιστα η αλλαγή του νερού μόλις αρχίζει το βράσιμο, μειώνει ακόμα περισσότερο το προσλαμβανόμενο κάλιο. Ο κανόνας αυτός ισχύει και για το κρέας ή τα όσπρια.

Υπάρχει σκόνη (kayexalate) που χορηγείται με ιατρική συνταγή και μειώνει την απορρόφηση του καλίου, περιέχει όμως νάτριο και ως εκ τούτου αυξάνει την πίεση και την δίψα. Αν ωστόσο χορηγηθεί από τον θεράποντα νεφρολόγο, λαμβάνεται μαζί με το κυρίως γεύμα.